Yapay Zeka Çağında Algoritmik İş İlişkileri

19. yüzyıl düşünürü Frederic Bastiat, ünlü "Mum Yapıcıları Dilekçesi"nde Fransız hükümetine absürt bir öneride bulunur: Mum üreticilerini korumak adına güneş ışığını yasaklayın! Dilekçede, tüm pencerelerin ve diğer ışık girişlerinin kapatılması talep edilir; böylece insanlar daha fazla mum ve lamba yağı satın almak zorunda kalacak, ekonomi canlanacak, devlet daha fazla vergi toplayacaktır. Bu sarkastik önerilerle dolu alegorik anlatım, Endüstri 4.0 ile yapay zeka, algoritma ve insansı robot teknolojilerinin iş ilişkilerinde kullanımının, işçinin temel hak ve özgürlüklerine müdahale ve etkisini anlamak bakımından güçlü bir metafor sunmaktadır. Bugün de benzer bir ikilemle karşı karşıyayız: Dördüncü Sanayi Devrimi ve Büyük Verinin gelişimiyle birlikte, işe alım, özgeçmiş taramaları, algoritmik yönetim, gözetim ve performans değerlendirme süreçlerinde işçinin ekonomik geleceği üzerinde geri döndürülemez etkileri olan kararlar yapay zeka ve algoritmalar aracılığıyla alınmakta; bu durum, şeffaflık ve objektiflik konusunda ciddi endişeleri beraberinde getirmektedir. Ricky Gervais, "Armageddon" isimli insanlığın sonu temalı stand-up gösterisinde yapay zekanın insanlık için en büyük varoluşsal tehdit olduğunu söylerken, nüktedan bir tavırla "Robotlar ne zaman tam anlamıyla insan olacak?" sorusunu sorar ve ironik bir şekilde "Hastalık izni aldıklarında" diye cevap verir. Bu hicivli tespit, yapay zekanın yalnızca bir teknolojik devrim değil, aynı zamanda iş gücü ve işçi hakları açısından olası bir distopyanın habercisi olduğunu düşündürmektedir. Bu çalışmada yazar Av. Kardelen Çanak Bozoflu, yapay zeka ve algoritmaların kara kutu özelliğinin işçinin temel hak ve özgürlüklerine, ayrımcılık yasağına ve iş hukukunun temel ilkelerine etkilerini çok yönlü bir bakış açısıyla ele almaktadır. Dijital teknolojilerin iş ilişkilerinde yarattığı dönüşüm, ulusal ve uluslararası düzenlemeler çerçevesinde ele alınarak, algoritmik yönetimin ayrımcı etkileri, şeffaflık sorunları ve Büyük Veri odaklı insan analitiklerinin hukuki sonuçları değerlendirilmektedir. Bu kapsamda, otomatik fesih ve performans algoritmalarının yarattığı bilgi asimetrisi ve insan hakları ihlalleri dikkate alınarak, bütüncül bir koruma çerçevesi oluşturulması için politika yapıcılara etkili ve sürdürülebilir öneriler sunulmaktadır.