Uluslararası Modeller ve Uygulamalar Işığında Ankara'nın Kentsel Dönüşüm Sürecinin Hukuki Çerçevesi

Uluslararası Modeller ve Uygulamalar Işığında Ankara'nın Kentsel Dönüşüm Sürecinin Hukuki Çerçevesi

Ülkemizde uygulanagelen kentleşme ve konut politikalarının bölgesel dengesizlikleri derinleştirici niteliği, başkent Ankara da dahil büyük kentlerimize yoğun bir göç sürecini tetiklemiştir. 1950’ li yıllardan günümüze kadar artarak devam eden kırdan kente göçün yarattığı hızlı çarpık kentleşme ve konut baskısı karşısında merkezi ve yerel yönetimlerin yetersiz kalması neticesinde konut sorununun çözümü, kurumsallaşmamış bir piyasanın dinamiklerine bırakılmış ve gecekondulaşma yoluyla yasa dışı konut edinme biçimi yaygınlaşmıştır. Uygulamalar, bu alanların eski sakinlerinin kentin yeni periferilerine sürüldüğünü göstermektedir. Bu süreçte ortaya çıkan rant ise, yapım işlerini üstlenen büyük ölçekli inşaat sermayesine aktarılmaktadır. Nitekim, kentsel dönüşüm uygulamalarını müteahhit mantığı çerçevesinde kaynak yaratma projeleri olarak görmek, yerel yönetimlerin temsil ettikleri kamu gücünü, kent halkına karşı kullanmalarına ortam hazırlamaktadır. Bu çerçevede kentsel dönüşümden daha ziyade -kentsel tasfiye- projelerine dönüşen güncel uygulamalar, uluslararası finans çevreleri ile iç içe geçmiş büyük ölçekli inşaat şirketlerinin kentsel ranta el koyması projelerine dönüşmüş gibi görünmektedir. Sağlıklı ve yaşanabilir kentsel alanlar üretimi açısından oldukça sorunlu bir kentleşme tarihine sahip ülkemiz için -dönüşüm- ya da -yenileme- yoluyla kentsel mekanın yeniden düzenlenmesi önem taşımaktadır. Sorunların çözümüne yönelik olarak geliştirilecek uygulamaların; sosyal, ekonomik, kültürel ve fiziksel yönleriyle bütüncül olarak ele alınması ayrıca önem arz etmektedir. Nitekim, Ankara’nın kent nüfusunun 74. 500 kişiden ibaret olduğu 1927 yılında Dönemin Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal ATATÜRK’ün, başkent Ankara için modern bir imar planı hazırlanması amacıyla düzenlettiği uluslararası yarışmada birinci olan ünlü Alman Şehir Planlamacısı Hermann JANSEN, etrafındaki yerel bürokratlara -Ben, Ankara için en çağdaş ve yetkin bir imar planını hazırlayabilirim, ancak acaba Cumhurbaşkanınız, bu planı aynen uygulatabilecek midir?- diye sorduğunda, kendisine cevaben -Cumhur-başkanımızın bir ulusal kurtuluş savaşını yönetip kazanmış bir kumandan olduğunu hatırınızda tutunuz lütfen- denildiğinde, JANSEN de -Beyler! Emin olunuz ki, bir imar planını deldirtmeden aynen uygulatabilmek, bir ulusal kurtuluş savaşını kazanmaktan daha zordur. - diye karşılık vermiştir. Gerçekten de, 1929 yılında henüz avan proje aşamasındayken uygulamaya konulan ve 1932 yılında onaylanan -Jansen Planı-, çeşitli menfaat gruplarının baskı ve müdahaleleri sonucunda kısa süre içerisinde başarısız olmuştur. O zamandan bugüne kadar Ankara’nın imarında yaşanan olumsuzluklar sonucunda günümüzde kentin periferisinin gecekondulardan oluşan -gettovari- varoşlarla çevrili mevcut silüeti de, ne yazıktır ki, Jansen’i haklı çıkarmış gibi görünmektedir. İşte bu çalışmanın amacı, Ankara’nın kentsel dönüşüm sü-recinin mevcut sorunlarını irdeledikten sonra, halihazırda Japonya’da ve Avrupa Birliği’nde uygulamada olan kentsel dönüşüm modellerinin ışığında, -Evrensel Düşün-Yerel Davran- prensibine uygun biçimde Ankara’ya özgü bir kentsel dönüşüm projesinin unsurlarını ve bu projeyi hayata geçirmekte kullanılabilecek -Menkulleştirme Yöntemleri- ve -Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı- gibi hukuki enstrümanları, ana hatlarıyla ele alarak incelemektir. Çalışmanın birinci bölümünde, genel olarak dünyadaki hızlı ve çarpık kentleşme sorunu ile ilgili bazı tespitler yapıldıktan sonra, ülkemizin ve özel olarak da başkent Ankara’nın kentleşme sorunsalı, kısaca ele alınmaktadır. İkinci bölümün konusunu, Avrupa Birliği’nde büyük kentler meselesine çözüm getirmek üzere yürürlüğe konulan mevzuat ve üye ülkelerin bazı şehirlerinde uygulamada rastlanan kentsel dönüşüm modelleri oluşturmaktadır. Üçüncü bölümde, Japonya’da büyük kentlerin meselelerine çözüm arayışları bağlamında başvurulan -Tokyo Modeli- irdelenmektedir. Dördüncü bölümde, hızlı ve çarpık kentleşmenin kaçınılmaz sonucu olan Gecekondulaşma Sorunu ele alındıktan sonra; beşinci bölümde, Ankara’nın kentsel dö-nüşüm projesinin uygulamaya geçirilmesinde kullanılabilecek başlıca hukuki enstrümanlar olarak -Men-kulleştirme Yöntemleri- ve -Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı- incelenmektedir. Nihayet, çalışmanın son bölümünde ise, başkent Ankara’nın kentsel yeniden dönüşümü üzerine görüş ve modeller, merkez ve çevrenin ıslahı bağlamında ele alınmaktadır. Bu çalışmanın, akademik çevrelerden ziyade, Ankara’nın kentsel dönüşüm sürecinin pratikteki başlıca uygulamacı aktörleri olan belediye yönetimleri başta gelmek üzere yerel yöneticilere, yerel yönetimlerin personeline, imar ve kadastro görevlilerine, yapı denetim firmalarının teknik personeline, inşaat firmalarının yöneticilerine ve mühendis/mimar gibi teknik personeline, avukatlar dahil hukuk uygulayıcılarına hitap etmek amacıyla hazırlanmış olması nedeniyle, akademik bir üsluptan özellikle kaçınılarak yalın bir Türkçele kaleme alınmasına mümkün olduğunca özen gösterilmiştir.