Tanzimat Dönemi Osmanlı Yargılama Hukukunda İstinaf

Hukuk Tarihi alanına son dönemlerde ilginin artması ve buna bağlı olarak da bu bilim dalına yönelik çalışmaların günden güne artış göstermesi memnuniyet vericidir. Bu çalışmaların ağırlıklı olarak Türk Hukuk Tarihi alanına, onun içerisinde de Osmanlı hukukuna ilişkin olduğu gözlemlenmektedir. Özellikle Osmanlı aile, borçlar, ticaret, arazi, ceza hukuku dallarında birçok kıymetli eser ortaya konulmuştur. Bununla birlikte Tür Hukuk Tarihinin çalışmayı bekleyen nice bölümlerinin olduğu da aşikârdır. Osmanlı usul hukuku da bu alanlardan birisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Elinizdeki eser de Tanzimat dönemi Osmanlı usul hukukuna ilişkin yapılmış bir incelemedir. Tanzimat devrinde hukuk alanında birçok yeni düzenleme ve kurum varlık göstermiştir. Bunlardan biri de istinaftır. Tanzimat dönemi Osmanlı yargı teşkilatına ilişkin çeşitli eserler ortaya konulmasına rağmen istinaf müessesesinin müstakil bir şekilde incelendiği bir çalışma şu ana kadar mevcut değildi. Eser öncelikle bu açıdan değerlidir.

Bu çalışma hazırlanırken dönemin kanunlarına, nizamnamelerine, makalelerine ve mahkeme kayıtlarına ulaşılması yani ilk elden kaynaklara başvurulması da oldukça önemlidir. Hukukun hem mevzuat gibi teorik kısmının hem de mahkeme kararı gibi pratik kısmının, istinaf özelinde Tanzimat sonrası Osmanlı hukukunda işlenmesi, çalışmayı daha da değerli kılmaktadır. Bu bağlamda eserde düzenleme ve mahkeme kayıtlarının latinize edilerek dipnotta verilmiş olması, hukuk tarihi ve usul hukuku alanlarında çalışan kimselere kolaylık ve ilham kaynağı sağlaması bakımından kıymetli durmaktadır.

Bilindiği üzere Hukuk Tarihi ilmi, geçmişteki bir hukukî müesseseyi tüm yönleriyle ele alarak, edinilen tecrübe ile geleceğe vizyon katmaktadır. Bu eser de istinaf kurumunu tüm boyutları ile ele alarak geçmişteki birikimi günümüze aktarmıştır. Bu manada hem dönemin mevzuatı derinlemesine tetkik edilmiş hem düzenlemeler ve kurum hakkında Osmanlı öğretisindeki fikirler ve tartışmalar aktarılmış hem de devrin uygulaması incelenmiştir. Ayrıca bu üç aşamalı ve / veya yönlü araştırma, gerek hukuk gerekse ceza muhakemesi alanlarında ortaya konulmuştur. Hukuk ve ceza muhakemesi alanlarındaki inceleme, aynı konu başlıkları altında, aynı yöntem izlenerek yapılmıştır.

Eserde, istinaf ile benzer kurumların karşılaştırılması ve bunların tablolar halinde okuyucuya sunulması dikkat çekici bir imkândır. Çalışmada, istinafı mümkün kararlardan istinaf hakkı sahiplerine, istinaf süresinden istinafa başvuru usulüne, istinaf başvurusunun sonuçlarından istinafın verebileceği kararlara kurumun tüm açılardan tetkik edilmiş olması kıymetlidir. Bunların dışında iktibas edildiği düşünülen Fransız mevzuatı ile Osmanlı düzenlemelerinin istinaf müessesesi bakımından mukayese edilmesi ve bunların da tablo halinde verilmesi, çalışmanın öne çıkan ve literatüre katkı sağlayan noktalarından biridir.

İstinaf kurumu, bugün hem ceza hem de hukuk muhakemesinde yeniden kabul edilmiştir. Bu müessese ile ilgili tartışmalar günümüzde dahi yapılmaktadır. Kanun koyucunun ve uygulayıcıların geçmişten ders çıkarmaları ve aynı hataları yapmamaları bağlamında da eser mühim bir role sahip olacaktır.