Medenî Hukukta Hakkın Etkisizleşmesi

Hakkın etkisizleşmesi (Verwirkung), hak sahibinin hakkını zamana ilişkin sınırlar içerisinde dilediğince kullanabilme keyfiyeti ile hakkın kullanılmakta gecikilmesinin muhatapta yaratacağı güven dolayısıyla oluşabilecek dezavantajlı durum arasındaki çatışmanın giderilmesi amacıyla kabul edilmiş istisnaî bir kurumdur. Hakkın geç ileri sürülmesi, gelecekte ileri sürülmeyeceğine dair korunmaya değer bir hukukî görünüşün yaratılması riskini barındırır. Hakkın zaman bakımından sınırlandırılması fikrinin temelinde bu görünüşü engellemek bulunmaktaysa da hakkın zaman bakımından sınırları dâhilinde kullanılması hâlinde dahi bu görünüşe vücut verilmesi mümkündür. Bu itibarla etkisizleşme kurumu, Türk Medeni Kanunu’nun 2 maddesinde yer alan dürüstlük kuralının bir görünüm biçimi olarak karşımıza çıkmaktadır.

Hakkın etkisizleşmesi, Alman hukuk doktrin ve uygulamasında uzun süredir bilinen ve oldukça geniş bir uygulama alanı bulunan bir kurum olmasına rağmen, Türk hukukunda henüz yeterince duyulmuş ve içtihatlara yaygın bir şekilde konu olmuş değildir. Hakkın etkisizleşmesini bir kurum olarak tüm unsur ve uygulama alanlarıyla başlı başına ele alan teorik bir çalışmaya da Türk hukuk literatüründe rastlanmamaktadır. Oysa hakkın kullanılıp kullanılmama veya istendiği zaman kullanılma özgürlüğü ile bunun kullanılmakta gecikilmesinin muhatap nezdinde uyandırdığı haklı güven arasında bir menfaat dengesi kurulmasının gerekliliği üzerine temellendirilmiş böyle bir kurumun, gerek dürüstlük kuralı gerek hakkın kötüye kullanımı yasağının bir çok farklı görünüm ve uygulama alanını benimseyen Türk hukukunda etraflıca tartışılmamış olması önemli bir eksikliktir.