Aynî Haklara Uygulanacak Hukukun ve Yetkili Yargı Merciinin Tayininde İrade Serbestîsi Prensibi başlıklı çalışmamız, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Doktora Programı kapsamında doktora tezi olarak hazırlanmış, 28.07.2016 tarihinde sunulmuş, Prof. Dr. Günseli Öztekin Gelgel, Prof. Dr. Saibe Oktay Özdemir, Doç. Dr. Ali Yeşilırmak, Doç. Dr. Emre Esen ve Doç. Dr. Ceyda Süral’dan oluşan jüri tarafından oybirliği ile kabul edilmiştir. Bu çalışma, değerli Hocalarımın eleştirileri doğrultusunda geliştirilip güncellenmesi ile ortaya çıkmıştır.
Çalışmamızın konusunu, milletlerarası özel hukukta taşınır ve taşınmaz eşya üzerindeki aynî haklardan doğan ihtilaflarda gerek uygulanacak hukuk ve gerekse milletlerarası usul hukuku bağlamında yetki anlaşmaları ve milletlerarası tahkim hukukunda irade serbestîsi prensibi oluşturmaktadır.
İrade serbestîsi prensibi, özel hukuk alanında tarafların kendi iradeleri doğrultusunda aralarındaki hukuki ilişkileri düzenleyebilmelerini ifade etmektedir. Milletlerarası özel hukukta ise irade serbestîsi, kanunlar ihtilafı alanında hukuk seçimi olarak karşımıza çıkmaktadır. Milletlerarası özel hukukta taraf iradesi doğrultusunda tanınan hukuk seçimi, öncelikle sözleşmeden doğan borç ilişkilerinde ve sonrasında globalleşen dünyamızda yabancılık unsuru taşıyan uyuşmazlıkların giderek artması ile sözleşme dışı borç ilişkilerinde, milletlerarası aile ve miras hukukunda ve de fikri mülkiyete ilişkin haklara uygulanacak hukukta yer almıştır. Eşya üzerindeki aynî haklardan doğan ihtilaflar bakımından ise Türk milletlerarası özel hukukunda irade serbestîsi prensibine yer verilmemektedir. Çalışmamızda karşılaştırmalı hukuktan da faydalanılarak taşınır ve taşınmaz eşya üzerindeki aynî haklardan doğan ihtilaflarda irade serbestîsine hangi ölçüde yer verilebileceği sorusuna cevap aranmaktadır.
Milletlerarası özel hukukta eşya üzerindeki aynî haklardan doğan ihtilaflara uygulanacak hukuk olarak çoğunlukla eşyanın bulunduğu yer hukuku olan “ lex rei sitae ” kuralının uygulanacağı kabul edilmekle birlikte, günümüzde özellikle taşınır eşya üzerindeki aynî hak uyuşmazlıklarında bu yaklaşımın değişmeye başladığı, gerek doğrudan hukuk seçimi ve gerekse de en sıkı ilişkili hukuk ve daha sıkı ilişkili hukuk bağlama noktaları ile dolaylı hukuk seçimine yer verildiği görülmektedir.
Milletlerarası özel hukukta irade serbestîsi prensibi, kanunlar ihtilafı yanında milletlerarası usul hukukunda da yetki anlaşmaları ve milletlerarası tahkim olarak karşımıza çıkmaktadır. Bundan dolayı çalışmamızda, taşınır ve taşınmaz eşya üzerindeki aynî haklardan doğan uyuşmazlıklarda hem Türk mahkemelerinin hem de yabancı devlet mahkemelerinin yetki anlaşması yoluyla taraflarca yetkilendirilip yetkilendirilemeyeceği incelenecektir.
Temeli irade serbestîsi prensibine dayanan milletlerarası tahkim hukukunda özellikle taşınmaz eşya üzerindeki aynî haklardan doğan uyuşmazlıkların tahkime elverişli olup olmadığının belirlenmesi de çalışmamız bakımından önem taşımaktadır. Zira Türk milletlerarası tahkim hukukunda, Türkiye’de bulunan taşınmazların aynından doğan ihtilafların tahkime elverişli olmadığı kabul edilmektedir. Bununla birlikte karşılaştırmalı hukukta durumun farklılık arz etmektedir. Bu nedenle çalışmamızda, taşınmaz eşya üzerindeki aynî haklardan doğan uyuşmazlıkların tahkime elverişli olup olmadığı meselesi üzerinde de durulmuştur.