İklim Değişikliği ile Mücadelede İş ve Sosyal Güvenlik Hukukunun Araçları, İşin ve İşçinin Korunması

İklim değişikliği, insan faaliyetlerinden kaynaklanan ve mevcut eşitsizlikleri derinleştiren bir krizdir. İklim krizi, aşırı hava olayları ve karbon nötr ekonomiye geçiş zorunluluğuna bağlı olarak iş gücü göçüne, iş kayıplarına ve İSG risklerine yol açmaktadır. Bazı ülkeler, iklim değişikliğinin İSG üzerindeki etkilerini kabul ederek buna ilişkin düzenlemeler yapmış olmakla birlikte, hukukumuzda riskler ve iklim değişikliği bağlantısına ilişkin bir İSG yaklaşımı henüz gelişmemiştir. İklim değişikliği karşısında iş ilişkisinin ve işçinin korunması, iş sağlığı güvenliği hukuku, iş hukuku ve sosyal güvenlik hukukuna iklim krizine ilişkin bir farkındalıkla yaklaşmayı ve bu doğrultuda düzenlemeler yapmayı gerektirir. İş sağlığı ve güvenliği hukukunda, işçilerin korunması ve çevrenin korunmasına yönelik hedefleri birlikte barındıran haklar/yükümlülüklere (işçilerin çevresel hakları/işverenlerin çevresel yükümlülükleri), İSG mevzuatının mevcut yapısına sadık kalınarak yer verilmesi, yeşil dönüşüme bağlı reorganizasyona dayanan fesihlerde işçiye son çare ilkesi kapsamında yeşil iş meslek içi eğitimi verilmesi, meslek içi eğitimi aşan yeşil iş meslek eğitiminin İŞKUR tarafından sağlanması, karbon nötr ekonomiye geçişe bağlı olarak iş sözleşmesi sona ermiş ve yeni meslek edinmesi beklenemeyecek yaşlı sigortalılara, erken emeklilik imkanı tanınması yahut emekliliğe en fazla 5 yıl kalanlara geçiş ödeneği sağlanması, bu düzenlemeler arasındadır.

Adil geçiş (just transition) ve sürdürülebilirlik, iş ilişkilerinin geleceği bakımından önemli kavramlardır. Karbon nötr ekonomiye geçiş, iş kayıplarını beraberinde getirebilir, ancak sosyal güvenlik hukuku bağlamında hayata geçirilecek adil geçiş politikaları ile işçilerin yeniden eğitimi, yeni iş fırsatlarının yaratılması ve karbon nötr ekonomiye geçişin maliyetinin işçilere yüklenmemesi mümkündür. Sürdürülebilirlik, ekonomik, sosyal ve çevresel olmak üzere birbirine bağımlı üç temel boyuttan oluşur. İş ilişkilerinin sürdürülebilirliği ve sürdürülebilir işyerleri için bu üç boyutun dengelenmesi gerekmektedir. Çevresel sürdürülebilirlik, karbon emisyonlarının azaltılması ve çevre dostu uygulamaların işyerlerinde benimsenmesi ile sağlanabilir. Sosyal sürdürülebilirlik ise insan onuruna yakışır işin mevcut olduğu ve iş ve sosyal güvenlik hukuku kurallarının etkin şekilde uygulandığı işyerlerinde hayata geçirilebilir. İş hukuku, doğasındaki ekonomik ve sosyal boyut sayesinde, sürdürülebilir işyerleri ve nihayetinde sürdürülebilir toplumlara ulaşmada önemli olanaklara sahiptir. Bu olanakların etkin şekilde kullanılması, iş hukukunun ekonomik ve sosyal olan orasındaki denge işlevi kurma amacına çevresel olanın da eklenmesiyle mümkündür. Buradan hareketle iş hukuku (ve sosyal güvenlik hukuku) araçlarının çalışma sürelerinin azaltılması, iklim dostu uzaktan çalışmanın yaygınlaştırılması, çevre mevzuatına aykırılıkları ve yeşil aklamayı ihbar/ifşa eden işçiye koruma sağlanması, sendikal faaliyetin gündemine iklim değişikliğiyle mücadelenin alınması, toplu iş sözleşmelerinde yeşil hükümlere yer verilmesi ve çevresel bonus-malus sosyal sigorta prim teşvikleri yoluyla iklim değişikliğiyle mücadelede etkin araçlar olarak kullanılması mümkündür.