Ticaret Kanunu ve Mali Mevzuat Kapsamında Karşılaştırmalı Anonim Şirketin Özellikleri Kâr Payı Hesaplaması ve Dağıtım İlkeleri Örtülü Kazanç ve Örtülü Sermaye Örtülü Kazanç Aktarımı 6102 Sayılı TTK Kapsamında Örtülü Kâr Dağıtımı Yöneticilerin Sorumluluğu Çalışmamızda; anonim şirketlerde pay sahiplerinin vazgeçilmez haklarından olan kâr payı alma hakkının niteliklerini ortaya koyarak; bu nitelikte olmayan, ancak uygulamada ve vergi kanunlarında örtülü sermaye ile örtülü kazanç dağıtımı sonunda ortaya çıkan ve -örtülü kâr dağıtımı- olarak nitelendirilen bu durum tüm yönleriyle ele alınmaya çalışılmıştır. Örtülü kâr dağıtımı konusu, genellikle vergi hukukçuları tarafından ele alınan bir konu olup, bu konu şimdiye kadar kâr payının temel unsurlarının düzenlendiği ticaret hukuku açısından detaylı olarak ele alınmamıştır. Bu nedenle hem vergi kanunları, hem de Türk Ticaret Kanunu kapsamında, kâr dağıtımın hangi hallerde örtülü olduğunun ele alınması gerekmektedir. Bunun yanında Sermaye Piyasası Kanunu’nda örtülü kâr dağıtımına benzer uygulamaların olup olmadığı ve halka açık anonim şirketler açısından konunun öneminin de ortaya konulması, meselenin daha net ele alınmasını sağlayacaktır. Örtülü kâr dağıtımı müessesesi temel olarak 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nda düzenlenmiştir. Örtülü kâr dağıtımı Türk hukukunda, özellikle -Örtülü Sermaye- ve -Örtülü Kazanç Dağıtımı- nitelendirmelerine bağlanan bir sonuç olarak ele alınmıştır. Ancak, pay sahiplerine veya şirketle ilişkili kişilere yapılan bir ödeme için kâr payı nitelendirmesi yapıldığında, konunun ticaret hukuku açısından da ele alınması bir zarurettir. Çünkü kâr payının; şirket, ilgili pay sahipleri, diğer pay sahipleri ve vergi idaresi olmak üzere en az dört tarafı bulunmaktadır. Bu zamana kadar örtülü kâr dağıtımı incelemelerinde, konunun yalnızca şirket ve vergi idaresinden oluşan iki tarafı ele alınmıştır. Biz çalışmamızda örtülü kâr dağıtımının, diğer taraflar üzerindeki etkilerini de incelemeyi amaçladık. Örtülü kâr dağıtımı nitelendirmesini, dünyadaki diğer uygulamalarla da karşılaştırarak, ülkemizde varsa değiştirilmesi gereken hususların olup olmadığını ve gerekçelerini de çalışmamızda ortaya koymaya çalıştık. Bunun yanında, kapalı anonim şirketler ile halka açık anonim şirketlerdeki örtülü kâr dağıtımı konusunda yaşanan farklılıkları ve yine bunların sonuçlarını da ortaya koymayı hedefledik. Örtülü kâr dağıtımı, Türk hukukunda 5520 sayılı KVK’nın 12’nci maddesinde düzenlenen -Örtülü Sermaye- ve 13’üncü maddesindeki -Örtülü Kazanç Dağıtımı- müesseselerinin bir sonucu olarak düzenlenmiştir. Bu düzenlemelere göre ilk olarak; bir şirketin, pay sahiplerine veya ilişkili kişilere sağladığı haksız menfaatler, emsallere uygunluk ilkesine aykırı ise bu haksız menfaatler için örtülü kâr dağıtımı nitelendirilmesi yapılması gerekmektedir. Bunun yanında ikinci olarak; şirketin pay sahiplerinden veya ilişkili kişilerden aldıkları belli şartlardaki borçlar da örtülü sermaye olarak nitelendirilmektedir. Örtülü sermaye için elde edilen menfaatler de, bunu elde edenler ve şirket açısından örtülü kâr dağıtımı olarak kabul edilmektedir. Bu düzenlemelerin temel amacı, şirketlerin vergi aşındırmalarını/kaçırmalarını önleyerek vergi güvenliğinin sağlanmasıdır. Vergi güvenliğinin sağlanması amacıyla yapılan bu düzenlemeler ile pay sahiplerine/ilişkili kişilere bu şekilde haksız menfaat sağlanması yoluyla (aslında pay sahiplerine kâr dağıtımı olarak aktarılması gereken bir menfaatin), kâr dağıtılması aşamasında ortaya çıkacak vergiden kurtulmak amaçlanmaktadır. Örtülü kâr dağıtımı düzenlemesiyle genel olarak, bu haksız menfaatlerin resmi (açık) kâr dağıtımı dışında, peçeleme yoluyla (başka bir ad altında) pay sahibine/ilişkili kişiye sağlandığının tespit edilmesi gerekmektedir. Bu tespit ile de temelde peçenin kaldırılması nihayetinde gerçek duruma göre vergilendirme yapılarak, verginin aşındırılmasının önüne geçilmek istenmiştir. Başka bir deyişle, örtülü kâr dağıtımı düzenlemesiyle temelde verginin aşındırılmasını önlemek ve vergi güvenliğinin sağlanması amaçlanmış olup, örtülü kâr dağıtımında bahse konu haksız menfaat sağlanması, bir örtülü işlemle yapılarak kâr dağıtma niyeti peçelenmektedir. Çalışmamızda öncelikle, kısaca anonim şirketler ve kâr payı dağıtımının, TTK’daki unsurları ve şekilleri ile kâr payı hakkındaki diğer ilgili zorunlu esaslar incelenmiştir. İlk bölümde, kâr payı dağıtımının genel olarak ne olduğu ve nasıl bir usulle kâr dağıtılabileceği konuları ele alınmış olup, devamında ise vergi kanunlarındaki örtülü sermaye ve örtülü kazanç dağıtımı müesseseleri de konumuzla sınırlı olarak incelenmiştir. Türk hukukunda örtülü kâr dağıtımı müessesesinin, gerekçeleri ve örtülü kâr dağıtımı nitelendirmesinin hukuksal açıdan isabetli olup olmadığı sorunu da ayrı bir başlık altında incelenmiştir. Sonuç bölümünde ise bu nitelendirmenin yapılması halinde, bundan etkilenen taraflar açısından -Örtülü Kâr Dağıtımı-nın etkileri ele alınarak, hukuki açıdan nitelendirmenin yerindeliği tartışma konusu yapılmıştır. Çalışma sonunda, tamamen vergi güvenliğinin sağlanması saikiyle yapılan -Örtülü Kâr Dağıtımı- nitelendirmesinin, hukukun temel ilkeleri ile ticaret hukuku açısından uygun bir nitelendirme olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Bunun bir sonucu olarak çalışmamızda -Örtülü Kâr Dağıtımı- nitelendirmesi yerine başka hangi nitelendirmelerin yapılabileceğini de ortaya koymaya gayret ettik. Bunun için de temel olarak, vergi kanunlarına göre ortaya konan bahse konu tespitin TTK ve ticaret hukuku açısından da yerinde olup olmadığı sorunu tartışma konusu yapılmıştır. Bu konuda vergi uygulayıcılarının örtülü kâr dağıtımı tespiti yaparken, konunun TTK açısından etkilerinin dikkate alınmadığını genel olarak tespit etmiş bulunmaktayız. Ancak, şirketin pay sahibine/ilişkili kişiye yaptığı bir ödeme için kâr payı tespiti yapıldığında, şirketin diğer pay sahiplerinin ve bizatihi şirketin kendisinin de bu tespitten birinci derecede etkileneceği ortadadır. Bu nedenle de, hem yargı, hem vergi idaresi, hem de ticaret hukuku uygulamalarının birbiri ile uyumlu olmasının varlığının da bir zorunluluk olduğunu değerlendiriyoruz. Bu nedenle de dünyadaki diğer örneklerden de yola çıkarak, örtülü kâr dağıtımı nitelendirmesinin vergi hukuku dışındaki alanlara olan etkisini de çalışmamızda ortaya koymaya gayret ettik. İncelememizin amacını ve konunun derinlemesine ele alınması zorunluluğunu beraber değerlendirdiğimizde, çalışmamızın sınırlarının geniş olması gereği ortaya çıkacaktır. Örtülü kâr dağıtımı konusu temel olarak vergi kanunlarında düzenlenmiş bir konu olması nedeniyle, hangi durumlarda ve şartlarda örtülü kâr dağıtımının söz konusu olacağını tam olarak ortaya koymamız gerekmiştir. Bunun için de öncelikle -Örtülü Sermaye- konusunun şartları, unsurları ve etkileri ele alınmıştır. Devamında da örtülü kâr dağıtımının diğer şekli olan -Örtülü Kazanç Dağıtımı- konusunun, örtülü kâr dağıtımı açısından tüm yönleriyle ele alınması gerekmiştir. Kâr dağıtımı, temel olarak TTK’da düzenlenen bir uygulama olduğu için, ayrıca örtülü kâr dağıtımını açıklarken, örtülü olmayan açık kâr dağıtımının ne olduğunu ve tüm unsurlarını da ele almak mecburiyetindeyiz. Hâl böyle olunca burada ayrıca halka açık anonim şirketlerdeki duruma da değinmemiz gerekmiştir. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile getirilen yeni düzenlemelere ve buradaki kâr payı hakkı ve örtülü kâr dağıtımı ile ilgili olabilecek hususların da ayrıca inceleme konusu yapılması zarureti doğmuştur. Bu alanlarda açıklama yaparken muhasebe ve işletme bilimi açısından örtülü kâr dağıtımı uygulamaları da, konumuzla sınırlı olacak şekilde incelenmiştir. Tüm bu alanlarda hali hazırdaki tespitleri beraber ele alıp, örtülü kâr dağıtımı konusunda hem vergi idaresi, Danıştay ve Yargıtay uygulamaları, hem de Sermaye Piyasası Kurulu uygulamalarının tüm yönleri ile ortaya konulmasına gayret edilmiştir. Vergi Kanunları ve bu konudaki tebliğler, Ticaret Kanunu ile bu kapsamdaki yönetmelikler, Sermaye Piyasası Kanunu ve Sermaye Piyasası Kurulu’nun bu kapsamdaki tebliğleri ile bunların gerekçeleri çalışmamızda ayrı ayrı incelenmiştir. Örtülü kâr dağıtımı ve açık kâr dağıtımı konusundaki Danıştay ve Yargıtay kararları da, kapsamları açısından genel nitelikli kararlar başta olmak üzere, ele alınmıştır. Özellikle, çalışmamızın tüm aşamasında OECD raporları olmak üzere, Almanya ve İsviçre Federal Mahkemeleri uygulamalarından da istifade edilmiştir. Bu alanda yapılmış tez çalışmaları, doktora tezleri başta olmak üzere incelenmiştir. Ek olarak vergi hukukçuları ile ticaret hukukçuları başta olmak üzere bu alanda yapılmış tüm çalışmalar incelenmiş ve güncel kaynaklar toplanmıştır. İnceleme yaparken, öncelikle ilgili kanun maddeleri ve gerekçeleri ile bunlara dayanak teşkil eden uluslararası kaynaklar ele alınarak değerlendirilmeler yapılmıştır. Kâr payı konusunda özelikle 6102 sayılı yeni TTK sonrası ortaya konan bilimsel çalışmalar ile bu konudaki Yargıtay kararları beraber incelenmiştir. Bunun yanında, vergi idaresinin bu alanda yaptığı çalışmalar incelenmiş ve bu konudaki yetkin Yeminli Mali Müşavirler ile konu tartışılmıştır. Devamında Maliye Bakanlığı’nın bu alanda çalışan yetkilileri ile görüşme yapılarak idarenin uygulamaları hakkında bilgi alınmıştır. Kaynak olarak tespit edilen tezlerde, konumuzla sınırlı olarak, özelikle 5520 sayılı KVK ve 6102 sayılı TTK sonrası hazırlanmış tez çalışmalarına öncelik verilmiştir. OECD raporları ile özelikle Almanya ve İsviçre’deki uygulamalarda kâr payı ile örtülü kâr payı arasındaki farkların hangi ölçülerde ortaya konulduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Tüm veriler, ilgili kanun maddeleri ve gerekçeleri ile birlikte ele alınırken örtülü kâr dağıtımı müessesesinin temel amacı tüm çalışma boyunca göz önünde tutulmuştur.