Anayasa Hukuku Açısından Sözleşme Hürriyeti

Anayasal sözleşme hürriyeti güvencesini konu alan bu çalışma üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümünde öncelikle temel hak ve hürriyetlere ilişkin öğretide yapılan başlıca tasnifler açıklanmış ve sözleşme hürriyetinin bu tasniflere göre hangi kategoriler içerinde yer aldığı tespit edilmeye çalışılmıştır. “Hürriyet” teriminin anlamına dair öne sürülen farklı görüşler çerçevesinde “şeklî sözleşme hürriyeti” ve “maddi sözleşme hürriyeti” anlayışları açıklanmıştır. Sözleşme hürriyetinin tarihsel serüveni ile modern hukuk sistemlerindeki yeri ve işlevleri bu bölümde incelenen diğer konulardır. Sözleşme hürriyetinin doğrudan doğruya veya yargısal içtihatlar vasıtası ile anayasal teminat altına alındığı bazı ulusal hukuk düzenlerine ilişkin yapılan inceleme, bu bölümün odak noktasını oluşturmaktadır. Bu çerçevede, sözleşme hürriyetine anayasalarında yer veren ülkeler olan Şili ve Peru ile başka anayasa hükümleri vasıtası ile bu hürriyeti anayasal güvence kapsamında gören ülkeler olan ABD, Almanya, Fransa, İtalya ve İsviçre uygulamaları örnek olarak incelenmiştir. Bölümün sonunda ise sözleşme hürriyetinin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Avrupa Temel Haklar Şartı kapsamında korunup korunmadığı araştırılmıştır.

Çalışmanın ikinci bölümü, Türk hukukunda anayasal sözleşme hürriyeti güvencesini konu almaktadır. Bu bölümde öncelikle sözleşme hürriyetinin Osmanlı hukuk sistemi içindeki yeri ile 1924 Anayasası ve 1961 Anayasası’na göre bu hürriyetin güvence ve sınırlama rejimi açıklanmıştır. Daha sonra 1982 Anayasası’nda mevcut olan düzenleme çerçevesinde, sözleşme hürriyetinin öznesi, konusu ve kapsamı araştırılmıştır.

Çalışmanın son bölümü, Türk anayasa hukukunda sözleşme hürriyetinin sınırlama rejimine ayrılmıştır. Bu çerçevede ilk olarak sınırlama/müdahale kavramı ve sözleşme hürriyetine getirilen sınırlamaların görünüm şekilleri açıklanmıştır. Sonrasında Anayasa Mahkemesi’nin sözleşme hürriyetini ölçü norm olarak kullandığı kararlar ışığında Anayasa’nın 13’üncü maddesinde yer alan her bir ölçüt incelenmiş ve sözleşme hürriyetine sınırlama getiren kuralların taşıması gereken nitelikler ortaya konulmuştur. Bilindiği üzere, sözleşme hürriyetinin düzenlendiği Anayasa’nın 48’inci maddesi de dâhil olmak üzere, temel hak ve hürriyetlerin düzenlendiği bazı anayasa maddelerinde herhangi bir özel sınırlama sebebine yer verilmemiştir. Hakkında herhangi bir özel sınırlama sebebi öngörülmemiş temel hak ve hürriyetlere kanun koyucunun müdahale edip edemeyeceği; müdahale edebileceği kabul edildiği takdirde bu müdahalenin hangi esaslara tabi olduğu konusu hâlihazırda tartışmalıdır. Bu nedenle, bu bölümde sebebe bağlılık ölçütü yönünden daha ayrıntılı bir inceleme gerçekleştirilmiştir. Bölümün sonunda ise yatay etki modelleri incelenmiş ve kişilerin özel hukuk ilişkilerinde temel haklarını ileri sürebilmelerinin sözleşme hürriyetine etkileri araştırılmıştır.