5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanunun 27. Maddesinin Anayasaya Uygunluğu Sorunu ve Yeni Düzenleme Önerisi

Küreselleşmenin ulaştığı mevcut düzey, üretim ve istihdam ilişkilerinde köklü bir dönüşümü beraberinde getirmiştir. Ülke sınırlarını aşan ekonomik faaliyetler, çalışma hukukunun geleneksel paradigmalarının yeniden değerlendirilmesini zorunlu kılmakta; özellikle sınır ötesi çalışma ilişkilerinde uygulanacak hukuki rejimin belirlenmesini giderek daha karmaşık bir sorun alanına dönüştürmektedir. Bu dönüşüm, bir yandan küresel işgücü hareketliliğinin artışı, diğer yandan ise çalışan haklarına ilişkin uluslararası standartların gelişimi olmak üzere iki temel dinamik tarafından şekillenmektedir.

Milletlerarası hukuk normları ile milli hukuk sistemleri arasındaki etkileşimin derinleştiği bu süreçte, Türk hukuk düzeni de milletlerarası standartlara uyum sağlama yönünde önemli adımlar atmaktadır. Anayasamızın çalışma alanına ilişkin düzenlemeleri milletlerarası normlarla uyumlu bir içerik taşımakta, milletlerarası antlaşmalara iç hukukumuzda kanun hükmünde, hatta bazı durumlarda kanunların üzerinde normatif bir değer tanınmaktadır. Bu durum, milletlerarası standartların iç hukukumuza etkisini artırmakta ve uyum sürecini hızlandırmaktadır.

Küresel etkileşimin iç hukukumuzdaki yansımaları, 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanunda da görülebilmektedir. Zira bu Kanun, yabancı (sınır aşan) unsur içeren özel hukuk ilişkilerine uygulanacak ülke hukukunun belirlenmesinde kural olarak milletlerarası alanda genel kabul gören bağlama esaslarına dayanmaktadır. Ancak Kanunun 27. maddesinin birinci fıkrasında yer alan “İş sözleşmeleri, işçinin mutad işyeri hukukunun emredici hükümleri uyarınca sahip olacağı asgarî koruma saklı kalmak kaydıyla, tarafların seçtikleri hukuka tâbidir.” hükmü, Anayasa Mahkemesi tarafından Anayasaya aykırı bulunarak iptal edilmiştir. Anayasa Mahkemesinin iptal kararı, sınır aşan çalışma ilişkileri açısından ilkesel etkileri olan önemli bir karar niteliği taşımaktadır. Nitekim karar, yalnızca teknik bir kanun hükmünün iptaliyle sınırlı kalmamakta, aynı zamanda kanunlar ihtilafı sisteminin yeniden değerlendirilmesini gerektiren derin hukuki ve teorik tartışmaları da beraberinde getirmektedir. Bu gelişmeler ışığında, Türk hukuk sisteminde yabancı unsurlu çalışma ilişkilerine uygulanacak hukukun belirlenmesi bakımından yeni bağlama kurallarının oluşturulması büyük önem arz etmektedir. Özellikle Türkiye’de yerleşik Türk vatandaşlarının yurtdışı çalışma ilişkilerinin tabi olacağı hukuki rejimin belirlenmesi, ivedilikle çözüm bekleyen bir mesele hâline gelmiştir.

MÖHUK’un 27. maddesinin bağlama kuralları çerçevesinde verilen bu tarihî iptal kararının yabancı unsurlu çalışma ilişkileri alanında - özellikle yurtiçinde yerleşik Türk vatandaşlarının yurtdışı çalışmalarına ilişkin olarak - ortaya çıkardığı teorik tartışmalar ve uygulamadaki sorunlar bu çalışmada incelenmektedir. Ayrıca kararın öğretide yarattığı etkiler ile sonrasında ortaya çıkan hukuki gelişmeler de kapsamlı bir analize tabi tutulmaktadır.